Diecezja Toruńska

23 stycznia w siedzibie Wydziału teologicznego UMK odbył się trzeci wykład z cyklu „W trosce o rodzinę”. Przed zawstydzająco skromnym, kilkunastoosobowym audytorium stanął o. dr hab. Mieczysław Celestyn Paczkowski z Zakładu Patrologii i Antyku Chrześcijańskiego, by podjąć temat „rodzina w okresie późnego antyku”. Prelegent na początku krótko scharakteryzował sytuację rodziny w Kościele w czasie I-III wieku po Chrystusie. Nie istniało wówczas jeszcze prawo kościelne, które normowałoby życie małżeńskie i rodzinne. Opierało się więc na grecko-rzymskim porządku prawnym i obyczajowym, którego zasady Ojcowie Kościoła modyfikowali w duchu Ewangelii. – W pierwszych wiekach chrześcijaństwa w zakresie spojrzenia na małżeństwo i rodzinę mamy do czynienia nie tyle z rewolucją, ile z ewolucją – powiedział prelegent. – Chrześcijanie przejęli z prawodawstwa rzymskiego szereg rozwiązań, takich jak np. możliwość dziedziczenia przez kobietę. W odróżnieniu od pogan podkreślali natomiast, że małżeństwo jest przede wszystkim związkiem nadprzyrodzonym. Trzeba też przyznać, że w tamtych czasach, naznaczonych wiarą w bliskie powtórne przyjście Chrystusa, większy akcent kładziono na dziewictwo, celibat i wdowieństwo.

W dalszej części wykładu o. dr hab. Paczkowski przedstawił i omówił poglądy poszczególnych autorów wczesnochrześcijańskich, podkreślając, że nie należy ich traktować jako kompletne. Poglądy te nie zawsze są też zgodne z nauką Kościoła i nie należy ich traktować jako nieomylne.

Św. Klemens Rzymski (zm. ok. 100 r.), jeden z pierwszych papieży, małżeństwu i rodzinie poświęcił epizodyczne i niezbyt spójne uwagi, w których postulował, aby mąż kierował żoną, a dzieci były wychowywane w Chrystusie. „Poważajmy starych, młodych wychowujmy w bojaźni Bożej, a żony nasze kierujmy do dobrego” – pisał.

Nieco więcej myśli znajdujemy u św. Ignacego Antiocheńskiego (ok. 30-107). „Powiedz siostrom – czytamy w «Liście do biskupa Polikarpa» – by kochały Pana i poprzestawały wyłącznie ze swoimi małżonkami, tak w sprawach ciała, jak i ducha. Podobnie mężom nakazuj, w imię Jezusa Chrystusa, by kochali swoje małżonki, tak jak Chrystus Kościół”. Św. Ignacy Antiocheński szedł tu za nauczaniem św. Pawła, który porównywał relację mąż – żona do relacji Chrystus – Kościół. Z kolei Hermas, autor dzieła „Pasterz” napisanego ok. 150 r., podkreślał wagę właściwego wychowania dzieci. Miał po temu osobiste powody, gdyż ze strony własnych dzieci doczekał się… denuncjacji wobec władz rzymskich za potajemne wyznawanie chrześcijaństwa.

Osobną grupę autorów wczesnochrześcijańskich stanowią apologeci, którzy stawiali sobie zadanie obrony wiary chrześcijańskiej przed atakami ze strony pogańskich autorów. Szczególną wymowę ma napisany w II wieku anonimowy „List do Diogneta”, w którym czytamy: „Chrześcijanie nie różnią się od innych ludzi ani miejscem zamieszkania, ani językiem, ani strojem. Mieszkają każdy we własnej ojczyźnie, lecz niby obcy przybysze. Podejmują wszystkie obowiązki jak obywatele i znoszą wszystkie ciężary jak cudzoziemcy. Żenią się jak wszyscy i mają dzieci, lecz nie porzucają nowo narodzonych. Wszyscy dzielą jeden stół, lecz nie jedno łoże. Są w ciele, lecz żyją nie według ciała. Przebywają na ziemi, lecz są obywatelami nieba”.

Prelegent przedstawił też poglądy Ojców Kościoła z Aleksandrii św. Klemensa i Orygenesa. Św. Klemens Aleksandryjski (150-215) docenił partnerskie relacje w małżeństwie. Akcentował jedność małżeńską, odważnie poruszał też problemy związane z pożyciem małżeńskim, zalecając w nim umiar. Kobiety, którym mężowie nie dają oparcia duchowego, wzywał do tego, by same pokierowały swym życiem duchowym, łącząc je wprost z Bogiem – doradcą i obrońcą. Nieco inaczej niż św. Paweł w Pierwszym Liście do Koryntian stawiał też sprawę godzenia obowiązków małżeńskich z obowiązkami względem Boga. Uważał, że małżonkowie są w stanie pogodzić jedne z drugimi: znajdować upodobanie w sobie nawzajem i podobać się Bogu. Trzeba tu jednak podkreślić, że św. Klemens formułował te uwagi w określonym kontekście, w odpowiedzi na działalność sekt, które całkowicie deprecjonowały zakładanie rodziny i pożycie małżeńskie. Jego głos był głosem rozsądku.

Orygenes (ok. 185-254), autor polemiki z poglądami Celsusa („Contra Celsum”), podkreślał, że Bóg zezwolił na zawieranie małżeństwa, nakazał rodzicom wychowywać potomstwo i nie porzucać dzieci, które dała im Opatrzność. Był też autorem niezwykle ważnego stwierdzenia: „(Ponieważ) Bóg ich złączył, istnieje szczególny charyzmat w tych, których połączył”. Dał tu wyraz przekonaniu, że małżeństwo jest drogą, którą Bóg zaplanował dla chrześcijan. Co więcej, na tej drodze błogosławi im, obdarzając małżonków szczególnymi darami.
Zupełnie inne stanowisko zajmował Tertulian (ok. 160-230), który pytał: Jak kobieta może służyć dwom panom Bogu i mężowi, zwłaszcza gdy ten ostatni – jak to się wówczas często zdarzało – jest poganinem. Jego uczeń, św. Cyprian z Kartaginy (215-258), patrzył na małżeństwo o wiele bardziej przychylnym okiem. Co więcej, obrazy z życia małżeńskiego i rodzinnego, takie jak rodzenie, karmienie, służyły mu jako ilustracja, czym jest Kościół. „Kościół rodzi przez chrzest, karmi mlekiem nauki i sakramentów” – pisał.
Wykład, częściowo prowadzony w formie prezentacji multimedialnej, był poparty bogatą ikonografią. Prelegent zakończył go cytatem: „Do starożytnych więc należy się odwoływać, od których można dużo usłyszeć”.

Kilka słów na zakończenie

Zapoczątkowane przed dwoma miesiącami wykłady otwarte o rodzinie to wyjątkowo ciekawa i cenna inicjatywa. Są zakrojone na szeroką skalę, plany obejmują aż dziesięć lat, a to gwarantuje, że problematyka małżeńska i rodzinna ma szansę zostać gruntownie ukazana.

I tu rodzi się szereg pytań: Czy z kondycją naszych małżeństw i rodzin jest naprawdę aż tak dobrze, że stać nas na luksus marnotrawienia sił i środków? Czy kompetentni prelegenci muszą występować w salach świecących pustkami, w obliczu kilkunastu osób i ponad stu wolnych krzeseł? Ale jak ma być więcej słuchaczy, skoro informacja o tych wykładach jest praktycznie niesłyszalna!

Czy naprawdę nie można zachęcić wiernych w niedzielnych ogłoszeniach parafialnych do poświęcenia godziny czasu na wysłuchanie wykładu, który stanowi znakomitą odtrutkę na to, czym karmimy się na co dzień? Na co dzień – bądźmy tego świadomi! – większość chrześcijan bezkrytycznie chłonie artykuły z gazet i kolorowych czasopism, telewizyjną publicystykę zatrutą jadem oraz filmy, w których chrześcijańskiego modelu życia ze świecą szukać!
Nie mamy wielkich środków medialnych. Jako chrześcijanie jesteśmy milczącą większością, pozwalającą, aby w przestrzeni publicznej dominowała antychrześcijańska retoryka. Dlaczego jednak nie wykorzystujemy nawet tych skromnych środków, które posiadamy – tego nie potrafię pojąć.

Tomasz Strużanowski

Kolejny wykład z cyklu „W trosce o rodzinę” odbędzie się w środę 27 lutego o godz. 20 w aula magna Wydziału teologicznego UMK przy ul. Gagarina 37 (dawna stołówka akademicka). Ks. dr Tomasz Tułodziecki podejmie temat: „Wartość czystości i wierności małżeńskiej na podstawie trzeciego rozdziału Księgi Przysłów”.